Η Πένυ Φυλακτάκη αφήνει για λίγο τη θεατρική γραφή, τις μεταφράσεις κειμένων, τη δημιουργική γραφή και μας δίνει χρόνο για μια συζήτηση χωρίς όρια.

Γιατί θέατρο και όχι κάτι άλλο;

Το θέατρο έχει δυο στοιχεία ιδιαίτερα που δεν τα μοιράζεται με τα άλλα είδη. Μπορείς να δεις το μυθοπλαστικό σύμπαν που ονειρεύτηκες να μεταμορφώνεται στο τρισδιάστατο απτό σύμπαν της σκηνής. Το έργο δεν ταξιδεύει από το δικό σου μυαλό σ’ αυτό του αναγνώστη. Το κείμενο παίρνει κυριολεκτικά σάρκα και οστά και ταξιδεύει από το μυαλό του συγγραφέα, στο σώμα και στη φωνή του ηθοποιού, στο μάτι και στο αυτί του θεατή. Το δεύτερο στοιχείο που με γοητεύει είναι ότι ο θεατρικός συγγραφέας, αν τα έργα του ανεβούν όσο ο ίδιος είναι εν ζωή, έχει τη μοναδική εμπειρία να παρακολουθεί ζωντανά, σε πραγματικό χρόνο, τις αντιδράσεις των θεατών στο έργο του. Έρχεται, δηλαδή, αντιμέτωπος με την αλήθεια – τι πιο επικίνδυνο και άρα σαγηνευτικό;

Πόσο εύκολη είναι η ζωή στο θέατρο;

Τριακόσιες εξήντα τέσσερις ημέρες τον χρόνο σφίγγεις τα δόντια και ρίχνεις μόνος σου ξύλα στη φωτιά της πίστης σου πως «ναι, δεν μπορεί, θα γίνει, θα τα καταφέρουμε». Η μία στιγμή που το όνειρο σου γίνεται πραγματικότητα σε γεμίζει με τόση δύναμη που είσαι έτοιμος για τις επόμενες τριακόσιες εξήντα τέσσερις μέρες.

Σε εμπνέουν απλές μικρές στιγμές ή πρέπει να βρεις κάτι συνταρακτικό για να γράψεις;

Με εμπνέουν θραύσματα ειδήσεων όπως τα ακούω από τα ΜΜΕ ή όπως μεταφέρονται στις συζητήσεις των ανθρώπων. Και οι εικόνες· με εμπνέουν πολύ οι εικόνες. Τις προάλλες το βλέμμα μου σταμάτησε στην αφίσα ενός άντρα σε μια σαβάνα που φιλούσε ένα λιοντάρι και η πρώτη μου σκέψη ήταν: «ποιος απ’ τους δύο είναι άραγε το θηρίο;» Μπορεί κάπου εκεί να γεννήθηκε μια ιστορία που θα ‘ρθει κάποτε στο φως – ποιος ξέρει.

Έχουμε να μάθουμε από τα ξένα θεατρικά κείμενα ή το αντίστροφο;

Όλα είναι μαθητεία. Από τα δικά μας κείμενα αποκτάμε μια αίσθηση για την τάση που έχει τη δεδομένη ιστορική στιγμή ο λαός μας, η χώρα μας. Απ’ τα ξένα κείμενα μπορείς να μάθεις πράγματα που αφορούν την τεχνοτροπία της συγγραφής, καινοτόμες προτάσεις στη σύνθεση ενός κειμένου που προορίζεται για τη σκηνή, λόγω του ότι δίνονται περισσότερα κίνητρα στους θεατρικούς συγγραφείς, άρα μεγαλύτερη παραγωγή, άρα περισσότερες ιδέες στο τραπέζι και πιο εκπαιδευμένο κοινό που στέλνει με τη σειρά του feedback για κάθε νέα πρόταση. Είναι ένας πλούτος που αξίζει να μελετάς από καιρό σε καιρό.

Ένας νέος θεατρικός συγγραφέας έχει μέλλον στην Ελλάδα;

Η τέχνη είναι δύσκολη παντού αν θέλεις να ζήσεις από αυτήν. Πρόσφατα, σε μια συνάντηση Ελλήνων και Ισπανών θεατρικών συγγραφέων στο Ινστιτούτο Θερβάντες που διοργάνωσε το Greek Play Project –μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία για την προώθηση, μεταξύ άλλων, του ελληνικού έργου στο εξωτερικό–, οι Ισπανοί ομότεχνοι κατέθεταν την απογοήτευση τους για την έλλειψη κρατικής μέριμνας και χρηματοδότησης στη δική τους χώρα. Ναι, είναι γεγονός ότι ένας νέος θεατρικός συγγραφέας στην Ελλάδα δεν έχει ομπρέλα προστασίας, ούτε καν δίχτυ ασφαλείας. Προωθεί μόνος σου τον εαυτό του και το έργο του. Βασίζεται στις ικανότητες και στην αξία του, στην πίστη του και στην τύχη. Όλα αυτά προσωπικά τα βλέπω σαν δεδομένα, όχι σαν κάτι που πρέπει να σε αποθαρρύνει.

Ποιο θεατρικό θα ήθελες να έχεις γράψει εσύ; Και γιατί;

«Οι Ηλίθιοι» του Νηλ Σάιμον. Απίθανο έργο! Πραγματικά πιστεύω ότι μ’ αυτό ο Σάιμον πέρασε τη γραμμή, μπήκε σε μια άλλη διάσταση για να καθρεφτίσει μια κοινωνία που στηρίζεται στον φόβο και στη χειραγώγηση, που σε κάνει εκουσίως να ξεχνάς την έννοια της σκέψης και της λογικής – δηλαδή τη δική μας! Ζηλεύω το πώς με ένα δήθεν ανάλαφρο κωμικό ύφος ασκεί μια ωμότατη κριτική σε κάθε εξουσία. Ένα απάνθρωπα ανθρώπινο έργο που συχνά δεν ξέρουν πού να το κατατάξουν, ούτε πώς να το παίξουν – έχει ανέβει σαν παιδική παράσταση, σαν ρομαντική κομεντί, σαν πολιτική αλληγορία, ξεπερνά κάθε ταμπέλα. Στο αυθεντικό είναι δύσκολο να βάλεις ταμπέλα.

Τι είναι αυτό που σε κρατά ξάγρυπνη πάνω απ’ τις σελίδες όταν δημιουργείς;

Οι ήρωες μου. Αν δεν ησυχάσουν αυτοί, δεν μπορώ να ησυχάσω ούτε εγώ.

Ποια η πρώτη σου επαφή με το θεατρικό κείμενο;

Με κείμενο, δηλαδή το γραπτό έργο, ήρθα σ’ επαφή όπως όλοι μας, καταναγκαστικά, με τις αρχαίες τραγωδίες στο σχολείο. Η πρώτη όμως παράσταση που είδα ήταν «Το Γαλάζιο Πουλί» του Μέτερλινγκ, στο ΚΘΒΕ. Απίθανη εμπειρία. Φανταστείτε στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, δηλαδή σ’ ένα θέατρο με κόκκινα βελούδινα καθίσματα και σκαλιστά θεωρεία, όπως είναι στις ζωγραφιές, να μπαίνει ένα παιδάκι 6-7 ετών και να βλέπει μια παράσταση στην οποία αλλάζουν περισσότερα από 10-15 σκηνικά. Χάζεψα – και δεν έχω συνέλθει ακόμη.

Τελικά αυτό που ανεβαίνει στο σανίδι είναι ακριβώς αυτό που έγραψες;

Το «ακριβώς» δεν είναι το ζητούμενο, στο θέατρο δεν υπάρχει «ακριβώς», όλα είναι ρευστά και πρέπει να πετύχεις μια δύσκολη και ανά πάσα στιγμή εύθραυστη ισορροπία. Για να σεβαστούν το κείμενο σου οι επόμενοι δημιουργοί (σκηνοθέτης, ηθοποιός, σκηνογράφος, μουσικός κ.τλ.), πρέπει να τους δώσεις ένα έργο που θα τους παρέχει ασφάλεια, δηλαδή χώρο για να «παίξουν», να ερμηνεύσουν και αυτοί με τη σειρά τους, και ταυτόχρονα συνεχείς άγκυρες που θα μπορούν να πιαστούν όταν το «παιχνίδι» κινδυνεύει να ξεφύγει.

Παρακολουθείς τις πρόβες και την όλη διαδικασία ή αρκείσαι στο να δώσεις το κείμενο;

Με τα χρόνια έχω πετύχει κάτι που το απολαμβάνω πολύ περισσότερο. Δίνω το κείμενο, και από τη στιγμή που θα το δώσω έχω τελειώσει, έχω «παραδώσει» όπως λέμε, το έχω εμπιστευτεί αλλού και δεν ανήκει σε μένα. Αν μου ζητηθεί, παρακολουθώ μετά τις πρόβες, αλλά το αντιμετωπίζω σαν το κείμενο κάποιου άλλου. Με ενδιαφέρει μόνο η παράσταση. Έχει τύχει, για παράδειγμα, να προτείνω σε ώρα πρόβας να αλλάξουν ατάκες, να γίνουν αλλαγές που θεωρώ ότι θα βοηθήσουν το συγκεκριμένο ανέβασμα. Κάποια στιγμή ένας σκηνοθέτης συγκεκριμένα με ρώτησε: «πώς μπορείς και το κάνεις αυτό στο έργο σου; Έχεις μαλώσει με τη συγγραφέα;»

Η πιο δύσκολη στιγμή που θυμάσαι σχετικά με κάποιο κείμενό σου;

Σίγουρα θα είχα πολλές, αλλά θυμάμαι μόνο μία: την πρώτη, γιατί ως γνωστόν σε όλα τα πράγματα η πρώτη φορά καταγράφεται έντονα. Είδα σε μια παράσταση μου να έχει προστεθεί, χωρίς να έχω ερωτηθεί, μια ολόκληρη σκηνή. Με λόγια, δικά τους. Σε όλη την υπόλοιπη διάρκεια της παράστασης προσπαθούσα να καταλάβω για ποιο λόγο χρειάστηκε να το κάνουν αυτό. Το χειρότερο ήταν ότι βγαίνοντας, άκουσα μια άγνωστη παρέα που έλεγε ότι όλο ήταν υπέροχο εκτός από ένα σημείο που βαρέθηκαν – και ήταν αυτή η επιπλέον σκηνή. Φαρμακώθηκα αλλά δεν μίλησα, και ούτε έλαβα τότε ικανοποιητική απάντηση. Όταν μετά από χρόνια έμαθα τον πραγματικό λόγο –εντελώς εξω-κειμενικός και εξω…θεατρικός– κατάφερα και γέλασα! Συμβαίνουν κι αυτά!

Έχεις κάποιους ιδανικούς αναγνώστες για τα κείμενά σου; Πώς αυτό λειτουργεί;

Ναι. Είναι δύο άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με το θέατρο, και ο ένας μάλιστα το θεωρεί τραγικό χάσιμο χρόνου. Αν κερδίσω αυτούς, δεν φοβάμαι τίποτα.

Ποιο ήταν το πρώτο σου θεατρικό κείμενο;

Το «Ε, και;» που ανέβηκε για πρώτη φορά από την Πειραματική Σκηνή της Τέχνης χάρη στην εμπιστοσύνη που μου έδειξε ένας εξαίρετος θεατράνθρωπος, ο Νικηφόρος Παπανδρέου.

Πιστεύεις ότι συγκριτικά με τον διεθνή χώρο η Ελλάδα βρίσκεται σε καλό επίπεδο ή όχι; Γιατί;

Για να είμαι ειλικρινής, εδώ και 6-7 χρόνια δεν παρακολουθώ τις θεατρικές εξελίξεις στο εξωτερικό όσο συστηματικά το έκανα παλιότερα. Ωστόσο, με την μέχρι τότε παρατήρηση μου, πιστεύω ότι είμαστε θεατρικά σε εξαιρετικό επίπεδο όσον αφορά ποιότητα σκηνοθετών και ηθοποιών, αλλά σε επίπεδο συγγραφέων ήμασταν κάπως εσωστρεφείς και «ελιτιστές» και φοβισμένοι σε σχέση με συναδέρφους στο εξωτερικό. Αυτό το βλέπω τώρα να αλλάζει, λόγω της αλλαγής στη γενικότερη κατάσταση, γεννιούνται επιτέλους νέα κείμενα που λένε τα πράγματα «έξω από τα δόντια», που δεν φοβούνται να απευθυνθούν στο κοινό του «εδώ και τώρα», που γίνονται κανονικός καθρέφτης της σημερινής κοινωνίας, αισθητικής, οπτικής του κόσμου.

Ο Έλληνας αγαπά το θέατρο;

Τεράστια, ατέλειωτη συζήτηση ανοίγεις μ’ αυτή την ερώτηση. Ναι το αγαπάει, αλλά το κάνει ενστικτωδώς. Θα προσπαθήσω ν’ απαντήσω με μια μεταφορά: Δυο άνθρωποι ερωτεύονται, βγαίνουν μια φορά, δύο, κοιμούνται μαζί, και άντε ξαναβγαίνουν, και; Πόσο θα πάει αυτό; Αν δεν χτίσουν μια βάση κοινότητας, αν δεν ξέρει ο καθένας συνειδητά να λειτουργεί μια σχέση, δεν θα πάει μακριά. Και την επόμενη φορά θα γίνει ο ίδιος, μικρός κύκλος. Τέτοια είναι η σχέση του Έλληνα με το θέατρο. Δεν ξέρει να συμπεριφερθεί ως προς αυτό με σύστημα, με διάρκεια, με συνείδηση. Αυτό εννοούμε όταν λέμε «δεν υπάρχει θεατρική παιδεία», όχι αν ξέρεις τον Ίψεν ή τον Μπέκετ, αλλά αν το θέατρο αποτελεί εγγενές κομμάτι των δραστηριοτήτων σου, σε διαφορετικό βαθμό ή προτίμηση ανάλογα με τη φάση της ζωής σου. Αλλά να είσαι πάντα εκεί. Ο Έλληνας τέτοια σχέση με το θέατρο δεν έχει. Ποτέ δεν το έχει βέβαια εγκαταλείψει ολωσδιόλου και πάντα προστρέχει σε αυτό σε περιόδους δύσκολες – βλέπε σήμερα. Είναι κι αυτό μια μορφή αγάπης, ας το δούμε πιο αισιόδοξα.

Τι σημαίνει για σένα θέατρο;

Μαγεία. Οι αλχημιστές κάνουν τα μέταλλα χρυσό. Το θέατρο κάνει το ψέμα της σκηνής αληθινά δάκρυα και αληθινό γέλιο στα πρόσωπα των θεατών. Μαγεία.

Ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που σου έδωσε κάποιος σχετικά με την ενασχόλησή σου αυτή;

«Να μην ξεχνάς ποτέ τους ανθρώπους που πίστεψαν στον κόσμο που έφτιαξες και τον υπηρέτησαν από κάθε πόστο – καλώς ή κακώς. Χωρίς αυτούς, η φωνή σου δε θα ακουγόταν ποτέ».

Αν κάποιος θέλει να ξεκινήσει να ασχολείται με τη θεατρική γραφή, τι θα τον συμβούλευες;

Να έρθει στα εργαστήρια θεατρικής γραφής που κάνουμε με τη LIBRON Εκδοτική! (γελάει)

Στο εργαστήριο θεατρικής γραφής υπάρχει ανταπόκριση; Υπάρχουν παιδιά που μετά το εργαστήριο θεατρικής γραφής ασχολήθηκαν επαγγελματικά; Ανέβηκαν έργα τους;

Ναι, και προς κατάπληξη μου, όσο οι καιροί δυσκολεύουν τόσο μεγαλύτερη είναι η ανταπόκριση. Είναι τεράστια η χαρά μου και η περηφάνια μου να βλέπω τις διακρίσεις και την πορεία των ανθρώπων που πέρασαν απ’ το εργαστήριο. Έχω μαθητές –πλέον συναδέρφους συγγραφείς– που έχουν πάρει Κρατικό Βραβείο του Υπουργείου Πολιτισμού, το Διεθνές Βραβείο της UNESCO, βραβεία στο διαγωνισμό του ΚΘΒΕ, διακρίσεις και επαίνους σε θεατρικούς διαγωνισμούς, ανεβαίνουν έργα τους σε θέατρα στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, σε παιδικές σκηνές. Όταν μάλιστα πρόκειται για έργο που το δουλέψαμε μαζί στο εργαστήρι, έχεις μοιραστεί δηλαδή με τον άνθρωπο αυτόν την αγωνία, το ταξίδι από τη στιγμή της σύλληψης, μέσα από αμέτρητα στάδια «γράψε-διόρθωσε-σβήσε-πρόσθεσε-σκίσε-ξαναβάλε» και τώρα το βλέπετε μαζί επάνω στη σκηνή, είναι κάτι απίστευτο. Συνήθως κοιταζόμαστε σε κάθε ατάκα του έργου –που για εμάς κρύβει από πίσω καβγάδες μηνών– και γελάμε από συγκίνηση.

Ποια είναι η στιγμή που δεν θα ξεχάσεις ποτέ σχετικά με το θέατρο και την ενασχόλησή σου;

2013, Θεσσαλονίκη, πρώτη σεζόν που παίζεται η κωμωδία μου «Φτυστός ο Μακαρίτης». Μόλις έχει τελειώσει η παράσταση. Με ειδοποιούν ότι ένας κύριος ψάχνει τη συγγραφέα. Με πλησιάζει ένας ψηλός καλοντυμένος άντρας γύρω στα πενήντα πέντε, μου σφίγγει το χέρι και μου λέει: «Σήμερα με απολύσανε. Μετά από είκοσι επτά χρόνια υπηρεσία. Πώς να το πω στη γυναίκα μου; Μπήκα στο θέατρο για να μη γυρίζω στους δρόμους, να περάσει η ώρα και να κοιμάται, όταν θα γυρίσω σπίτι. Και γελάω δυο ώρες εκεί μέσα. Να ‘σαι καλά. Τώρα μπορώ να της το πω». Και αυτήν τη στιγμή που απαντάω στην ερώτηση, κλαίω.

Τι χρειάζεται να έχει κάποιος για να γράψει θεατρικό κείμενο;

Να αγαπάει τους ηθοποιούς. Τη γλώσσα που προφέρεται, τα χρώματα των ήχων. Τους κώδικες της σκηνής. Καλό είναι να έχει κι έναν έτοιμο παραγωγό να περιμένει!

Τι είναι πιο σημαντικό να υπάρχει σε ένα θεατρικό κείμενο ώστε να είναι πετυχημένο;

Συνείδηση. Επίγνωση από πλευράς συγγραφέα του τι έργο γράφει, σε ποιο κοινό απευθύνεται, και σε ποιο θεατρικό χώρο ταιριάζει αυτό το έργο.

Η πιο έξυπνη ατάκα που έχεις διαβάσει;

Τι δύσκολη ερώτηση! Θα καταφύγω στον αγαπημένο μου –και σίγουρη πηγή– Όσκαρ Ουάιλντ: «Μπορώ να αντισταθώ στα πάντα εκτός από τον πειρασμό».

O Shakespeare είχε πει ότι «όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή», δηλαδή;

Δηλαδή, «κοίτα γύρω σου, όλοι παίζουν ρόλους και συ μαζί τους». Δηλαδή, «η σκηνή έχει τέτοιο συμβολικό μέγεθος που χωράει τον κόσμο όλο». Δηλαδή, «βγες έξω στον κόσμο και απλώς παίξε».

διόρθωση-επιμέλεια | Γ. Σπυράκης

Πηγή: http://alternactive.gr/i-peni-filaktaki-mas-mila-gia-ti-magia-tou-theatrou/